37. Australia – rzeźba terenu

37 – AUSTRALIA – RZEŹBA TERENU

Opis planszy i legendy

Mapa „Australia – rzeźba terenu” ułatwi Ci poznanie ukształtowania powierzchni tego kontynentu, jego linii brzegowej, sieci wodnej i innych elementów środowiska geograficznego.

Po wyjęciu z teczki planszę ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu.

Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy.

Tytuł mapy umieszczono w lewym dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 20 000 000 (jeden do dwudziestu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 20 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 20 000 000 cm, czyli 200 km na powierzchni Ziemi. Obraz Australii na omawianej mapie jest dużo bardziej szczegółowy niż na mapach świata, znajdujących się w pierwszym tomie atlasu.

Pod skalą znajduje się kwadrat, którego powierzchnia w skali mapy wynosi 40 tysięcy km².

Z prawej strony planszy umieszczono objaśnienia skrótów brajlowskich zastosowanych na mapie. Część skrótów jest objaśniona przy dalszym brzegu planszy, pozostałe przy prawej ramce mapy. Skróty są objaśnione w brajlu i w druku barwnym.

W prawym bliższym rogu znajduje się numer planszy. Jest to numer 37.

Mapa jest obwiedziona grubą, wypukłą czarną linią. Jest to ramka mapy.

W prawym bliższym rogu mapy znajdziesz w małej ramce mapę Polski w tej samej skali, co mapa Australii. Możesz porównać wielkość naszego kraju z wielkością kontynentu. Podobne porównania znajdziesz na wszystkich mapach kontynentów.

Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji w niej, zawartych twoja praca będzie przebiegała sprawniej.

Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki przedstawiono na mapie poszczególne jej elementy. Na początku zapoznaj się z elementami siatki kartograficznej, znajdującymi się na mapie. Są to:

1. zwrotnik Koziorożca jest pokazany czarną linią złożoną z krótkich odcinków. Biegnie poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Jest opisany w brajlu przy lewej ramce skrótem „zk”, a w barwnym druku pełną nazwą. Wartość w stopniach zwrotnika Koziorożca to 23°27´ szerokości geograficznej południowej.

2. pozostałe południki i równoleżniki są pokazane ciągłymi, czarnymi liniami. Poprowadzono je co 20°. Ich wartości w stopniach opisano przy ramce mapy.

Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na morzach i oceanach. W druku barwnym siatka kartograficzna jest pokazana na całej mapie.

Oprócz równoleżników i południków na mapie zaznaczono następujące elementy środowiska geograficznego, objaśnione również na planszy „Legenda”.

1. Linia brzegowa, czyli inaczej wybrzeża kontynentów. Na obszarze Australii jest narysowana ciągłą linią. Natomiast na pokazanych na mapie obszarach, nie leżących w Australii, wybrzeże narysowano podwójną linią: ciągłą od strony oceanów i mórz, a kropkowaną od strony lądu. W druku barwnym linia jest granatowa.

2. Wyspy i archipelagi. Wyspy są pokazane na dwa sposoby. Małe wyspy oznaczono półokręgiem, położonym poziomo, z podstawą skierowaną w dół. Symbol wyspy przypomina kopczyk i tak się ma kojarzyć – z fragmentem lądu wznoszącym się ponad wodę. Obrys sygnatury jest wypukły a wnętrze wklęsłe. W druku barwnym obrys wyspy jest czarny, a wnętrze ma kolor zależny od tego, jaka jest rzeźba terenu na wyspie. Archipelagi oznaczono tak samo jak wyspy, tylko w środku znaku znajduje się wypukła, czarna kropka. Natomiast duże wyspy zaznaczono tak jak lądy, linią brzegową i wypełniono fakturą, zależną od ukształtowania powierzchni wyspy. Część wysp i archipelagów jest opisanych skrótem dwuliterowym w brajlu, poprzedzonym, w przypadku wysp kluczem złożonym z punktu piątego, a w przypadku archipelagów z punktów drugiego i piątego. W druku barwnym wyspy i archipelagi opisano całą nazwą.

3. Rzeki są oznaczone ciągłą linią, w druku barwnym granatową. Część rzek jest opisanych dwuliterowym skrótem brajlowskim, poprzedzonym kluczem złożonym z punktu trzeciego i szóstego. W druku barwnym rzeki opisano całą nazwą.

4. Rzeki okresowe pokazano linią złożoną z kropek. W druku barwnym rzeki narysowano przerywaną, niebieską linią.

5. Jeziora okresowe narysowano półokręgiem, położonym w poziomie, z podstawą skierowaną w górę. W środku znaku znajduje się pionowa kreska. Symbol jezior przypomina miseczkę i tak właśnie ma się kojarzyć – z misą jeziora. W druku barwnym obrys jest granatowy a powierzchnia znaku jest wypełnione pionowymi, niebieskimi kreskami. Część jezior jest opisanych dwuliterowym skrótem brajlowskim, poprzedzonym kluczem złożonym z punktu trzeciego, piątego i szóstego. W druku barwnym jeziora opisano całą nazwą.

6. Przylądki oznaczono wypukłą, dużą, czarną kropką. Nie są opisane na mapie.

7. Oceany pozostawiono gładkie. W druku barwnym są jasnoniebieskie. W brajlu są opisane skrótem dwuliterowym poprzedzonym literą „o”. W druku barwnym na mapie umieszczono pełne nazwy oceanów.

8. Rafa koralowa jest przedstawiona linią złożoną z łuków. W druku barwnym łuki są czerwone. Rafa koralowa jest opisana pełną nazwą zarówno w brajlu, jak i w barwnym druku.

9. Granica kontynentów jest oznaczona ciągłą, pomarańczową linią.

   Ukształtowanie powierzchni kontynentu przedstawiono za pomocą następujących faktur i symboli:

1. Niziny oznaczono wypukłą fakturą i kolorem zielonym. Opisano dwuliterowym skrótem brajlowskim, poprzedzonym literą „n”. W druku barwnym na mapie umieszczono pełne nazwy nizin.

2. Wyżyny pokazano fakturą, złożoną z gęsto rozmieszczonych kropek i kolorem żółtym. Opisano dwuliterowym skrótem brajlowskim, poprzedzonym literą „w”. W druku barwnym na mapie umieszczono pełne nazwy wyżyn.

3. Góry oznaczono dużymi kropkami, układającymi się w linie, pokazujące przebieg pasm górskich. W druku barwnym góry oznaczono kolorem pomarańczowym. Opisano je dwuliterowym skrótem brajlowskim, poprzedzonym literą „g”. W druku barwnym na mapie umieszczono pełne nazwy gór.

4. Najwyższy szczyt kontynentu oznaczono trójkątem z wypukłą obwódką i wklęsłym wnętrzem. W druku barwnym obwódka jest czarna a wnętrze białe. Nie jest opisany na mapie.

   Fragment Azji, które znalazły się na mapie, pozostawiono gładki, bez faktury. W druku barwnym jest szary. Opisano go całą nazwą kontynentu zarówno w brajlu jak i w druku barwnym.

   Pustynie, znajdujące się na mapie, są opisane w brajlu skrótem dwuliterowym, poprzedzonym literą „x”, a w barwnym druku pełnymi nazwami.

Opis treści mapy

Kształt Australii jest łatwy do zapamiętania, gdyż kontynent ten ma mało urozmaiconą linię brzegową.

Zapewne zauważyłeś, że Australia leży na południe od równika, co oznacza, że w całości znajduje się na półkuli południowej. Położenie na wschód od południka 0° lokalizuje ją na półkuli wschodniej. Przez środek kontynentu przebiega zwrotnik Koziorożca, co oznacza, że część Australii leży w strefie międzyzwrotnikowej.

Najdalej na północ wysuniętym punktem kontynentu na stałym lądzie jest przylądek Jork (10°43'S), leżący na półwyspie o tej samej nazwie. Na południu takim punktem jest przylądek Wilsona (39°08'S). Najdalej na zachód wysuniętym fragmentem Australii jest przylądek Steep Point (czytaj stip pojnt) (113°09'E), a na wschód przylądek Byrona (czytaj bajrona) (153°42'E).

Australia jest najmniejszym kontynentem. Jej powierzchnia wynosi prawie 8 mln km². Od zachodu i południa oblewają ją wody Oceanu Indyjskiego, a od wschodu Oceanu Spokojnego. Od północnego zachodu Australia przez morze graniczy z Azją. Fragmenty tego kontynentu znajdziesz w lewym dalszym rogu mapy. Linia brzegowa kontynentu jest słabo rozwinięta, z niewielką liczbą zatok i półwyspów. Dwa największe półwyspy znajdują się na północy kontynentu. Są to Ziemia Arnhema (pza poprzedzony punktem szóstym) oraz półwysep Jork (pjr poprzedzony punktem szóstym). Na południe od kontynentu leży niewielka wyspa Tasmania.

Kiedy słyszysz lub czytasz o Australii, bardzo często spotkasz się ze słowem Oceania. Otóż Oceania to nazwa tysięcy wysp i archipelagów, leżących w środkowej i zachodniej części Oceanu Spokojnego, na północ i wschód od Australii. W skład Oceanii wchodzą cztery regiony geograficzne: Melanezja, Mikronezja, Polinezja i Nowa Zelandia. Melanezja to zachodnia część Oceanii, składająca się z łańcucha wysp o kształcie łuku, leżąca na północ i północny wschód od Australii. Największą wyspą regionu jest Nowa Gwinea (skrót w brajlu ng), druga co do wielkości wyspa świata, znajdująca się na północ od Australii. Do Melanezji należą również Wyspy Salomona, leżące w lewym, dalszym rogu mapy oraz Nowa Kaledonia, znajdująca się na wschód od Australii, na północ od zwrotnika Koziorożca. Wyspy Salomona i Nowa Kaledonia są opisane na mapie pełną nazwą w brajlu i czarnym druku. Pozostałe regiony Oceanii: Mikronezja, Polinezja i Nowa Zelandia nie są pokazane na mapie. Możesz je obejrzeć na planszy „Australia i Oceania – podział polityczny”.

Ukształtowanie powierzchni Australii jest mało urozmaicone. Zachodnia część kontynentu, poza wybrzeżami, ma charakter wyżynny. Są to przeważnie obszary pustynne. Na zachodzie kontynentu znajdziesz wyżynę Kimberley (czytaj Kimberlej) (wkm), na północ od niej Wielką Pustynię Piaszczystą (xwp), a na południe od niej Pustynię Gibsona (xgb). Pośrodku północnej części kontynentu leży Wyżyna Barkly (wba). Na południe od niej, w centrum Australii, znajdują się dwa pasma górskie o przebiegu równoleżnikowym. Są to: na północy, na zwrotniku Koziorożca Góry Macdonnella (gmd) i leżące na południe od nich Musgrave (gms). Pomiędzy tymi pasmami górskimi leży, nie oznaczona na mapie, góra Uluru, znana również pod angielską nazwą Ayers Rock (czytaj ajers rok). Jest to charakterystyczna formacja skalna o czerwonej barwie, wznosząca się niemal pionowo do góry ponad płaskie tereny ją otaczające. Czerwona barwa skał jest efektem dużej zawartości tlenku żelaza. Góra ta jest świętym miejscem Aborygenów, czyli rdzennych mieszkańców Australii. Na południe od gór Musgrave leży Wielka Pustynia Wiktorii (xww), a na południe od niej, na południowym wybrzeżu kontynentu nizina Nullarbor (nnl poprzedzony punktem szóstym).

Środkową część Australii zajmuje nizinny obszar o nazwie Wielki Basen Artezyjski (nba). W jego południowej części znajdują się dwa jeziora okresowe. Zbiornik, leżący bardziej na północ, to największe jezioro Australii Eyre (cztaj er) (ry). Jest to bezodpływowe, słone jezioro okresowe, co oznacza, że ilość wody w tym jeziorze nie jest stała. Po rzadko występujących w tej części kontynentu opadach, rzeki okresowe, wpadające do jeziora, napełniają je wodą. Jednak woda, na skutek wysokich temperatur i nasłonecznienia, szybko paruje. Jezioro wypełnia się całkowicie lub prawie całkowicie kilka razy na sto lat. Wzrost poziomu o 1,5 m zdarza się raz na kilka lat. Pomimo to utworzono klub żeglarski, który skupia amatorów żeglowania po Jeziorze Eyre, którzy wykorzystują każdy wzrost poziomu wody, aby uprawiać ten sport.

Wzdłuż wschodniego wybrzeża Australii rozciągają się Wielkie Góry Wododziałowe (gww). Ich najwyższym szczytem jest, leżąca w południowej części łańcucha, Góra Kościuszki, której wysokość to 2230 m. n.p.m. Polska nazwa góry została nadana jej przez podróżnika i naukowca Pawła Edmunda Strzeleckiego, który zajmował się badaniem Wielkich Gór Wododziałowych i w 1840 roku stał się pierwszym zdobywcą ich najwyższego szczytu.

W Wielkich Górach Wododziałowych, na południowy zachód od Góry Kościuszki, znajdują się źródła rzeki Murray (mr). Płynie ona najpierw na zachód, a potem na południe i wpada do Oceanu Indyjskiego. Po drodze łączy się za swoim największym dopływem, dłuższą od niej rzeką Darling (da), która również wypływa z Wielkich Gór Wododziałowych. Murray wraz z Darling są najdłuższą rzeką kontynentu o długości 3490 km.

Północno-wschodnie wybrzeża Australii oraz wybrzeża Nowej Kaledonii są otoczone rafami koralowymi. Rafy koralowe są zbudowane z koralowców. Koralowce, choć przypominają wyglądem rośliny, są zwierzętami, tyle że są na stałe przytwierdzone do podłoża. Trudno opisać ich wygląd, gdyż są niepodobne do roślin i zwierząt żyjących na lądzie. Są bardzo kolorowe i tworzą rozmaite, fantastyczne kształty. Niektóre są podobne do podwodnych grzybów. Inne tworzą jakby narośla o bajkowych kształtach. Część z nich jest wyposażona w czułki do wychwytywania pożywienia, dzięki czemu przypomina podwodne, kolorowe trawy. Większość koralowców posiada zewnętrzny szkielet wapienny. Wielkie kolonie koralowców, posiadających takie szkielety, tworzą rafy koralowe. Koralowce żyją w płytkich, ciepłych wodach, dlatego występują do 30 – 35° szerokości geograficznej północnej i południowej. Rafy koralowe nazywane są „lasami tropikalnymi oceanów” ze względu na ogromną ilość organizmów, jaka je zamieszkuje. Są ostoją wielu gatunków ryb i innych zwierząt morskich.

Największą rafą koralową na świecie jest Wielka Rafa Koralowa, leżąca wzdłuż północno-wschodnich wybrzeży Australii, na odcinku około 2000 km. Rafa ta jest ogromną atrakcją turystyczną kontynentu. Turyści mogą ją podziwiać z pokładów statków turystycznych lub nurkując. Na mapie Wielka Rafa Koralowa jest opisana pełną nazwą w brajlu i w druku barwnym.

Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki.