19-20. Ukraina – mapa ogólna i rzeźba terenu
19–20 Ukraina
Arkusze mapy nr 19 i 20 obejmują poza obszarem Ukrainy w centralnej jego części fragmenty innych państw i mórz: na północy – Białoruś; na wschodzie i północnym wschodzie – Rosję; na południu – Morze Czarne, Mołdawię i Rumunię; na zachodzie – Węgry, Słowację i Polskę.
Ukraina to od czasu rozpadu ZSRR w 1991 roku niepodległe państwo, położone w południowo-wschodniej części Europy Wschodniej, nad Morzem Czarnym i Azowskim. Graniczy z 7 państwami: od północy z Białorusią, od północnego wschodu i wschodu z Rosją, od południa z Mołdawią i Rumunią, od zachodu zaś z Polską, Słowacją i Węgrami. Długość granic lądowych Ukrainy wynosi 4558 km, a długość wybrzeża – 2782 km. Rozciągłość kraju z zachodu na wschód wynosi ponad 1300 km, zaś z północy na południe – 890 km.
Ukraina jest jednym z największych państw europejskich – zajmuje 2 miejsce pod względem powierzchni, która wynosi 603,7 tys. km2 i jest prawie dwukrotnie większa od Polski.
Na krajobraz Ukrainy składają się rozległe niziny – Polesie, Nizina Naddnieprzańska i Nizina Czarnomorska oraz wyżyny – Wyżyna Wołyńska, Podolska, Naddnieprzańska i Doniecka; na zachodzie rozciągają się Karpaty z najwyższym szczytem Howerlą – 2061 m n.p.m. w paśmie Czarnohory, a na Krymie – Góry Krymskie.
Nizina Naddnieprzańska leży w środkowej części Ukrainy, na lewym brzegu rzeki Dniepr, i stanowi część wielkiej Niziny Wschodnioeuropejskiej. Ta niemal płaska, lekko falistakrainapokryta jest utworami akumulacji lodowcowej i lessami, co sprzyja rozwojowi rolnictwa w tej części Ukrainy. Natomiast na północy, nad rzeką Prypeć, będącą prawym dopływem Dniepru, znajduje się piaszczysto-bagniste Polesie.
Na południowym zachodzie rozciągają się dwie rozległe wyżyny. Pierwszą z nich jest pagórkowata Wyżyna Wołyńska, granicząca od północy z Polesiem. Na południowym wschodzie przechodzi ona w falistą, pociętą jarami Wyżynę Podolską, która zajmuje obszar między środkowym biegiem Dniestru i Bohu. Region Podola to niegdyś stepy, a obecnie tereny rolnicze.
Na południu Ukrainy, wzdłuż północno-zachodnich wybrzeży Morza Czarnego, od ujścia Dunaju do Morza Azowskiego ciągnie się Nizina Czarnomorska, która częściowo położona jest także w Mołdawii i Rumunii. To również obszar niegdyś stepowy, ze względu na bardzo dobre gleby od dawna wykorzystywany rolniczo. Charakterystycznym elementem krajobrazu są limany, czyli zatoki utworzone w ujściowych odcinkach rzek, np. liman Dniestru, Dniepru lub limany nad Morzem Azowskim.
Obszary górskie stanowią 5% powierzchni Ukrainy i znajdują się w jej południowo-zachodniej części. Są to Karpaty Wschodnie, które obejmują również obszar Polski, Słowacji i Rumunii. Na południu zaś, wzdłuż południowo-wschodnich wybrzeży Krymu, ciągnie się pasmo górskie zbudowane z wapieni i piaskowców oraz skał wulkanicznych, z licznymi formami krasowymi – Góry Krymskie, których najwyższym wzniesieniem jest góra Roman Kosz (1545 m n.p.m.).
Do największych rzek Ukrainy należą Dniepr, Boh, Dniestr i Doniec, leżące w zlewisku Morza Czarnego. Na Dnieprze wybudowano duże zbiorniki zaporowe: Kijowski, Kaniowski, Krzemieńczucki i Dnieprodzierżyński. Najwięcej jezior występuje na północnym zachodzie kraju, na Polesiu oraz w delcie Dunaju.
Ukrainę zamieszkuje ponad 50 milionów obywateli. Stolicą kraju jest jedno z największych miast Europy – Kijów, liczący ponad 2,6 mln mieszkańców. Inne duże miasta to Charków, Dniepropietrowsk, Donieck, Odessa, Lwów i Krzywy Róg.
Terytorium Ukrainy dzieli się na 24 obwody, dwa miasta będące na specjalnych prawach: Kijów i Sewastopol – główna baza Floty Czarnomorskiej Ukrainy oraz Autonomiczną Republikę Krymską, mającą własną konstytucję i rząd.
W 1986 roku miała miejsce wielka katastrofa: wybuch i pożar reaktora jądrowego w Czarnobylu, leżącym w północnej części Ukrainy, przy ujściu Prypeci do Zbiornika Kijowskiego i blisko granicy z Białorusią. Substancje promieniotwórcze skaziły rozległe obszary nie tylko Ukrainy, Białorusi i Rosji, ale także krajów skandynawskich i Europy Środkowej.
Skojarzenia związane z Ukrainą to przede wszystkim ostatnie wydarzenia polityczne, czyli “pomarańczowa rewolucja”, to Krym i Jałta z historyczną konferencją jałtańską, Bachczysaraj utrwalony w wierszu Adama Mickiewicza oraz pięknie położone skalne miasta, to polski sentyment do Kresów i takich miejsc jak Lwów ze swoimi zabytkami: Cmentarzem Łyczakowskim, Cmentarzem Orląt i polską katedrą, to warownie w Kamieńcu Podolskim, Chocimiu i Zbarażu. To Juliusz Słowacki i Krzemieniec, w którym się urodził, to Drohobycz z Bruno Schulzem i jego twórczością, to Odessa ze specyficznym klimatem i słynnymi schodami, na których rozgrywa się scena z filmu “Pancernik Potiomkin" (pomiędzy panicznie uciekającymi przed kozackimi kulami ludźmi toczy się po schodach wózek wypuszczony przez zabitą matkę). To regiony związane z historią Polski, takie jak Huculszczyzna, Bukowina, Wołyń, Podole. Wreszcie liczne przysmaki kuchni ukraińskiej, w której można znaleźć wpływy rosyjskie, polskie, a nawet azjatyckie: kapuśniak, barszcz ukraiński, zupa solianka, gęsta zupa czanacha, duże pierogi czeburieki czy pierożki pielmieni.