Wprowadzenie do Atlasu

Wprowadzenie do Atlasu

1. Cel Atlasu

Atlas ma charakter ogólnogeograficzny. Przeznaczony jest dla niewidomych i słabowidzących uczniów szkół ponadpodstawowych, a także dla osób dorosłych zniepełnosprawnym wzrokiem.

Celem map Atlasu jest zobrazowanie rozmieszczenia obiektów geograficznych, relacji między nimi, kierunków, wielkości, odległości itd., w　sposób czytelny dla osób niewidomych oraz dla osób słabowidzących. Pierwsze mapy pokazują położenie Europy na kuli ziemskiej, następne rozmieszczenie elementów środowiska geograficznego na terenie Europy, np. ukształtowanie terenu, sieć wodną, osadnictwo. Najliczniejszy jest zespół map poszczególnych regionów – części Europy.

Zapoznanie się z　mapami Atlasu ułatwi poznanie naszego kontynentu, a przez to Atlas pomoże lepiej zrozumieć informacje gospodarcze, polityczne, meteorologiczne, historyczne itp. uzyskiwane z　prasy, radia i　innych mediów. Uczniom z　uszkodzonym wzrokiem Atlas ułatwi naukę geografii, przyrody i　historii.

2. Czytanie map Atlasu

2.1. O　czytaniu map

Mapą mogą posługiwać się osoby, które znają podstawowe pojęcia geograficzne oraz umieją czytać proste rysunki. Jeżeli nie posiadasz takich umiejętności, postaraj się uzupełnić te braki. W　przeciwnym przypadku posługiwanie się Atlasem będzie bardzo trudnym zadaniem.

Niektórzy czytelnicy muszą przezwyciężyć początkowe trudności związane z　brakiem wprawy w　czytaniu map, rysunków i schematów. Mniej trudności będą mieli czytelnicy, którzy korzystają z　grafiki i　z　 poprzednio wydanych publikacji tyflograficznych. Jeżeli napotkasz trudności, nie zniechęcaj się. W　miarę czytania map i　uczenia się ich, trudności będą coraz mniejsze. Czytanie map, jak każda umiejętność, wymaga nauczenia się i　ćwiczeń. Można je porównać do umiejętności czytania tekstów słownych. W　tym przypadku należy wcześniej poznać litery i nauczyć się składać je w　słowa. Należy nauczyć się znaków pisarskich i　poznać zasady ich stosowania. Trzeba także poznać arkana gramatyki i　ćwiczyć. Jeżeli ktoś opanował umiejętność czytania, ale przez dłuższy czas nie czytał, nie potrafi biegle, płynnie czytać.

Podobnie jest z　czytaniem map, z　tym, że czytanie przez niewidomych różni się od czytania przez widzących. Osoba widząca może z　odpowiedniej odległości ogarnąć cały arkusz mapy jednym spojrzeniem, może też z　bliska czytać drobne znaki. Osoba czytająca dotykiem lub bardzo słabym wzrokiem postrzega tylko mały fragment mapy. Cały obraz mapy buduje w　wyobraźni z　tych fragmentów. Aby czytać mapę ze zrozumieniem, należy najpierw poznać zastosowane oznaczenia, sposoby podpisywania, kierunki, skalę itp. Wypracować trzeba strategie czytania grafiki, różne od czytania tekstu wiersz po wierszu. Trzeba ćwiczyć. Bez tego czytanie będzie bardzo trudne i　mało efektywne.

Istotną pomocą w　odczytaniu i　opanowaniu wyobraźnią kolejnej mapy powinien być tekst opisujący tę mapę, zawarty w　zbiorze “Europa i　jej regiony”.

2.2. Zasady dotykowego czytania map

• Czytanie każdej kolejnej mapy rozpoczynaj od przeczytania jej tytułu. Zanim zaczniesz czytać mapę, najpierw przeczytaj odpowiednią dla tej mapy kolumnę z　arkusza Legendy umieszczonego na końcu każdego tomu. Umożliwi Ci to zorientowanie się w　rodzajach obiektów geograficznych znajdujących się na tej mapie oraz sposobach ich oznaczenia. Przeczytaj ze zbioru “Europa i　jej regiony” tekst dotyczący mapy lub planszy, którą chcesz czytać. W　razie wątpliwości wracaj do legendy, wracaj do map podstawowych, korzystaj z　 tekstów objaśniających i　z　załącznika 3 pt. “Wykaz skrótów nazw geograficznych”.
• Przy konsultacjach, zadawaniu pytań, udzielaniu odpowiedzi, omawianiu treści map itp. należy posługiwać się nazwami stron świata – “północ, zachód, południe, północny wschód”. Posługiwanie się określeniami – “w lewo, w　prawo, w　górę, w　dół”, chociaż wydaje się łatwiejsze, utrudnia osiągnięcie biegłości w　czytaniu map i　rozumieniu relacji zachodzących między obiektami geograficznymi. Określenia “w górę, w　dół” w 　istocie mówią jedynie o　wysokości obiektu względem poziomu morza, a　nie o　położeniu względem innych obiektów.
• Położenie kolejnego obiektu geograficznego korzystnie jest odnosić do już poznanych: “na wschód od..., nad rzeką..., na granicy pomiędzy...” itp.
• Dotykowe czytanie rysunku lub mapy, dotykowe poznawanie przedmiotów wymaga współdziałania zmysłu dotyku z　 kinestetyką – świadomością ruchu i　pamięcią ruchową. Prowadzenie rąk niewidomego przez osobę pomagającą mu nie doprowadzi do powstawania w　jego mózgu, w　wyobraźni obrazu oglądanego w　 taki sposób przedmiotu. Warunkiem poznania jest samodzielne oglądanie dotykowe.
• Podczas czytania mapy dobrze jest nazywać odczytane znaki, nazywać rodzaje obiektów, określać ich położenie, odczytywać nazwy lub odnajdywać w　“Wykazie skrótów nazw geograficznych” pełne nazwy obiektów. Opis słowny bardzo pomaga w　zapamiętywaniu. Zapoznaj się dokładnie z　wykazem kluczy i　postaraj się zapamiętać je. Ułatwi Ci to czytanie map Atlasu, rzadziej będziesz musiał korzystać z　“Wykazu ...”.
• Poznawanie map określonego regionu dobrze jest zaczynać od mapy ogólnej, a　następnie czytać mapę rzeźby terenu. Mapy ogólne zawierają mniej informacji, mniej faktur itp., więc są łatwiejsze do czytania i　 do opanowania wyobraźnią. Po zapoznaniu się z　mapą ogólną danego terytorium, łatwiejsze będzie poznanie rzeźby jego terenu.
• Poznawanie każdej planszy wymaga jej właściwego ułożenia. Jest to ważne, gdyż w　Atlasie nie można było zastosować jednakowej orientacji map. O　ułożeniu map i　konieczności odpowiedniego układania Atlasu znajdziesz szczegółowe informacje w　podrozdziale 3.3. “Orientacja map na planszach Atlasu”.
• Czytanie treści mapy należy zacząć od obejrzenia całej mapy wszystkimi palcami obu rąk, przesuwając ręce od dalszego marginesu ku sobie. Używać należy jeśli nie dziesięciu, to co najmniej sześciu palców. Taki sposób wstępnego zapoznawania się z 　mapą umożliwia zorientowanie się w　kształcie prezentowanego terytorium i　jego ogólnym wyglądzie. Jest to metoda odmienna od czytania brajla, co może sprawiać trudność, gdyż pismo czytamy przesuwając palce z　lewej ku prawej stronie każdego wiersza.

Sposobem uniknięcia tej trudności może być czytanie mapy, również wszystkimi, lub sześcioma palcami, przesuwając dłonie od lewego do prawego brzegu mapy, poczynając od jej górnego brzegu. Następnie ruch ten należy powtarzać rozpoczynając go w　 coraz większej odległości od górnego brzegu mapy, aż poznamy mapę do jej dolnego brzegu.

Można także przesuwać dłonie po obrysie mapy zgodnie z　ruchem wskazówek zegara i　zataczając coraz mniejsze, koncentryczne obwody zbliżać się w　do środka mapy.

Podane sposoby mają wady i　zalety. Każdy czytelnik powinien wybrać ten, który mu bardziej odpowiada lub jest bardziej odpowiedni dla określonej mapy.

• Po obejrzeniu całej mapy, należy w　sposób systematyczny czytać poszczególne znaki kartograficzne. Dobrze jest przy tym ustalić charakterystyczne dla danej mapy, łatwo wyczuwalne obiekty geograficzne i　odnosić do nich położenie innych obiektów.

Takimi łatwo wyczuwalnymi obiektami na mapach ogólnych są morza, rzeki i　granice państw. Na mapach przedstawiających rzeźbę terenu, gdzie nie ma granic, podstawowymi obiektami mogą być morza, niziny, wyżyny, łańcuchy górskie i　rzeki.

Ustalenie położenia np. miasta lub jeziora w　stosunku do łatwo wyczuwalnego obiektu ułatwi jego ponowne odnalezienie i　utrwalenie obrazu danego terytorium.

Niektóre rodzaje obiektów geograficznych wymagają nieco innego podejścia przy ich poznawaniu.

Rzeki lepiej jest badać poczynając od ich ujścia. Łatwiej jest wówczas znaleźć rzekę główną. Przesuwając się po linii rzeki głównej znajdziemy jej dopływy i　 będziemy mogli poznać system rzek danego terytorium.

Przy poznawaniu granic państw należy uwzględnić linię granicy biegnącej po lądzie, odcinki granicy na rzece oraz granice przebiegające linią wybrzeża morskiego.

Łatwo wyczuwalne są łańcuchy górskie. Ich poznanie nie wymaga szczególnych sposobów postępowania. Trzeba tylko przesuwać palce od jednego dużego punktu do drugiego. Szczyt jest zwykle wewnątrz łańcucha. Należy przy tym pamiętać, że oznaczenie łańcucha górskiego zostało zgeneralizowane i　 nie pokazuje jego rozczłonkowania.

2.3. Czytanie map słabym wzrokiem

Nie można podać zasad czytania map słabym wzrokiem, gdyż uszkodzenia wzroku są bardzo różne, zatem różne są możliwości czytelników słabowidzących i　różne powinny być także strategie czytania. Specjalista – instruktor widzenia może pomóc słabowidzącemu czytelnikowi wypracować własną, najkorzystniejszą strategię czytania map.

3. Opis Atlasu

3.1. Zawartość i　budowa Atlasu

Atlas kłada się z:

• części kartograficznej – 44 plansz z　mapami oraz 2　plansz z　legendą;
• części tekstowej, na którą składają się teksty: “Od Wydawcy”, tekst “Zacznij od tego”, “Wprowadzenie do Atlasu”, “Europa i　 jej regiony” czyli teksty ogólnogeograficzne, objaśniające poszczególne plansze mapowe lub zespoły kilku plansz (w brajlu i　 w druku powiększonym). “Indeks nazw geograficznych” (w brajlu i　w　druku powiększonym) oraz “Wykaz skrótów nazw geograficznych” wydrukowany w　brajlu.

Atlas podzielono na dwa tomy i　cztery załączniki.

Tomy I　i II stanowią kartograficzną część Atlasu, czyli zawierają mapy i　 legendy do map. W　każdym tomie znajduje się na końcu plansza z　legendą – wykazem znaków użytych w　tym tomie. Strony z　mapami mają numerację ciągłą od 1　do 44, a więc numer strony identyfikuje mapę. Dzięki temu łatwo odnaleźć tekst objaśniający mapę, którą chcemy czytać. Tom I zawiera spis treści całego Atlasu – tomów z　 mapami oraz załączników, mapy od 1 do 21 i legendę. Tom II zawiera własny spis treści i mapy od 22 do 44.

Pierwsza plansza – Generalizacja kartograficzna – została poświęcona zagadnieniom związanym z　generalizacją, czyli upraszczaniem kształtu oraz redukcją liczby obiektów, znajdujących się na mapach tego samego obszaru, ale w　różnych skalach.

Pozostałe plansze zostały pogrupowane w　trzy działy tematyczne.

W pierwszym dziale przedstawione zostało położenie kontynentu europejskiego na kuli ziemskiej. W　jego skład wchodzą plansze:

– siatka kartograficzna w　odwzorowaniu Mollweidego – plansza 2,

– mapa Ziemi z　oznaczonym podziałem na kontynenty – plansza 3,

– mapa 4 pokazująca Europę i　fragmenty sąsiadujących z　nią kontynentów.

W drugim dziale przedstawiony został kontynent europejski w　ujęciach tematycznych. Składa się on z　pięciu plansz.

Plansza 5 zawiera mapę podstawową, czyli uproszczoną mapę Europy, pokazującą siatkę kartograficzną, linię brzegową oraz główne rzeki. Jej zadaniem jest zapoznanie czytelnika z　kształtem kontynentu. Ułatwi to korzystanie z　map tematycznych.

Na kolejnych mapach zostały pokazane miasta, sieć wodna, rzeźba terenu, podział polityczny i　Unia Europejska. Cztery mapy tego działu zostały wykonane w　skali 1:20　000　000, natomiast podział polityczny i　 Unię Europejską pokazano w　 skali 1:12 000 000. Na mapach tematycznych Europy nie umieszczono siatki kartograficznej, aby nie zaciemnić ich treści. Poza ramką tych map zaznaczono i　 opisano fragmenty południków i　równoleżników.

Trzeci dział składa się z　35 plansz stanowiących przegląd regionalny Europy. Kontynent został podzielony na 18　regionów. Większość regionów została pokazana na dwóch mapach: ogólnej i　rzeźby terenu.

Na takich dwóch mapach przedstawiono ten sam obszar. Mapa ogólna zawiera rzeki, jeziora, główne miasta i　nazwy ważniejszych krain. Mapa rzeźby terenu pokazuje obszary położone powyżej 200 m n.p.m., przebieg najważniejszych pasm górskich, najwyższe szczyty oraz elementy charakterystyczne dla geografii danego regionu (depresje, zespoły jezior). Na mapach rzeźby nie naniesiono granic państw, przedstawiono rzeźbę całego objętego mapą obszaru.

Regiony o　mało urozmaiconej rzeźbie terenu (np. Dania, Białoruś i　Kraje Bałtyckie oraz Kraje Beneluksu) zostały pokazane tylko na mapie ogólnej.

Podział na regiony uwzględnia, w　miarę możliwości, czynniki geograficzne (np. Kraje Alpejskie), gospodarcze (np. Kraje Beneluksu), polityczne i　inne.

Regiony zostały przedstawione, w　 zależności od wielkości i　 kształtu, na mapach w　skalach: 1:2 000 000, 1:3　000 000, 1:4 000 000, 1:6 000 000 i　1:9 000 000.

Każde państwo zostało przedstawione przynajmniej raz w　całości. Na mapach regionów występują tereny przyległe do państw prezentowanego regionu. Np. na mapie przedstawiającej Polskę znajdują się fragmenty obszarów jej sąsiadów. Ułatwia to umiejscowienie danego państwa wśród innych. Na mapach regionów nie naniesiono siatki kartograficznej.

Załącznik 1

drukowany brajlem pt. “Przewodnik po Atlasie” zawiera “Wprowadzenie do Atlasu” oraz teksty ogólnogeograficzne – “Europa i　 jej regiony” objaśniające poszczególne plansze mapowe lub zespoły kilku plansz.

Załącznik 2

drukowany brajlem zawiera “Indeks nazw geograficznych”.

Załącznik 3

drukowany brajlem zawiera “Wykaz skrótów nazw geograficznych” użytych na mapach.

Załącznik 4

drukowany powiększoną czcionką pt.　“Przewodnik po Atlasie dla słabowidzących” zawiera: “Wprowadzenie do Atlasu”, “Europa i　 jej regiony” czyli teksty ogólnogeograficzne objaśniające poszczególne plansze mapowe lub zespoły kilku plansz oraz “Indeks nazw geograficznych” użytych na mapach.

Załączniki mają własne spisy treści i　objaśnienia. Spis treści całego Atlasu umieszczono w　tomie I.

3.2. Kierunki geograficzne na mapie

Kierunki na mapie odpowiadają rzeczywistym kierunkom świata. Orientację w　kierunkach na mapie może ułatwić róża wiatrów. Znajdziesz ją na planszy nr 3 pt. “Ziemia – lądy i　oceany”.

Róża wiatrów przedstawia 8 kierunków w　tym 4 główne. Zostały one oznaczone międzynarodowymi symbolami:

N – Północ (North)

S – Południe (South)

E – Wschód (East)

W – Zachód (West)

Kąty między kierunkami podstawowymi mogą być podzielone na połowy. W　ten sposób określamy kierunki pośrednie, np. SE – kierunek południowo-wschodni lub NE – kierunek północno-wschodni.

Na mapach kierunek na Północ jest zawsze od czytelnika, ku dalszemu brzegowi mapy, kierunek na Południe do czytelnika, ku bliższemu brzegowi mapy, czyli naprzeciwko Północy, kierunek na Wschód w　prawo, a　na Zachód w　lewo.

3.3. Orientacja map na planszach Atlasu

Czytanie map Atlasu wymaga położenia go tak, żeby północna strona mapy była naprzeciwko czytającego. Podstawowym położeniem tomów Atlasu zawierających mapy jest położenie grzbietem od czytelnika. Zacznij więc od położenia Atlasu grzbietem od siebie. Wtedy numery stron znajdują się w　 prawym bliższym rogu. Możesz otworzyć Atlas na stronie, którą chcesz czytać. Większość map jest już prawidłowo zorientowana. Kierunek północny jest od czytelnika, kierunek południowy – do czytelnika. W　dalszym prawym rogu strony umieszczony jest czarny, wypukły trójkąt potwierdzający prawidłowe zorientowanie mapy. Tytuł napisany jest od lewego dalszego rogu arkusza.

Ze względu na kształt przedstawianego obszaru niektóre mapy zorientowane są inaczej. Jeśli czarny, wypukły trójkąt jest przy numerze strony, to należy Atlas obrócić grzbietem w　lewo. Wtedy trójkąt będzie w　prawym, dalszym rogu, tytuł w　lewym dalszym rogu, a　kierunek północny od czytelnika.

Plansze nr 9,10 oraz 11,12 trzeba czytać jeszcze inaczej, gdyż składają się z　dwu arkuszy A3 połączonych dłuższym brzegiem. Należy otworzyć Atlas za mapą o　poprzednim numerze, obrócić go grzbietem w　 lewo, a　następnie rozłożyć mapę, która jest złożona na pół zewnętrznym brzegiem do środka Atlasu. Przed zamknięciem Atlasu lub przejściem do innej mapy trzeba tę mapę złożyć znów na pół.

3.4. Rodzaje znaków na mapach w　Atlasie

Czytanie map wymaga poznania zastosowanych na nich oznaczeń.

W Atlasie zastosowano specjalne oznaczenia. Nie są to powiększone i　 wypukłe znaki stosowane powszechnie w　kartografii, gdyż nie są one dostosowane do oglądu dotykowego. Nie są odpowiednie dla osób z　osłabionym wzrokiem. Dlatego dobrano znaki dostosowane do możliwości osób niewidomych i　słabowidzących.

Na mapach przeznaczonych dla osób niewidomych nie można również stosować kolorów. Dlatego na kontrastowe kolory, czytelne dla słabowidzących nałożono faktury, czyli gęsty deseń złożony z 　jednakowych, drobnych elementów wypukłych, który wyczuwalny jest dotykiem i　pełni tę samą rolę co kolor dla widzącego – wyróżnia obszar spośród innych.

Na mapach Atlasu zastosowano znaki punktowe, znaki liniowe i znaki powierzchniowe.

• Znaki punktowe czyli sygnatury obiektów są to figury geometryczne narysowane czarną wypukłą linią (np.

• koła – miasta, półkola – jeziora i　wyspy, romby ustawione ukośnie – małe państwa) z　 różnym wypełnieniem barwnym. Umożliwia to odczytywanie sygnatury dotykiem i　słabym wzrokiem

• Znaki liniowe są czarnymi i　wypukłymi liniami ciągłymi (np. rzeki), przerywanymi lub kropkowymi. Linie kropkowe tworzone są z　kropek różnej wielkości. Pozwala to oznaczać różnymi liniami różne obiekty geograficzne (np. linię brzegową mórz i dużych jezior, granice państw, łańcuchy górskie).

• Znaki powierzchniowe wyróżniają obszary za pomocą barwy i　 w 　miarę możliwości faktury dotykowej (np.　morza, tereny powyżej 200 m n.p.m.). W pobliżu znaków liniowych i　pod napisami brajlowskimi faktury dotykowej nie ma, aby umożliwić dotykowe śledzenie linii i　 czytanie skrótów. Pozostawiono tylko kolor obszaru. Tam, gdzie umieszczono napis barwny, czarne elementy faktury usunięto, aby umożliwić słabowidzącemu przeczytanie napisu.

• W połowie długości każdego boku ramki oddzielającej mapę od marginesu jest przerwa długości 5 mm. Liniami łączącymi przerwy w　bokach możemy w　wyobraźni podzielić mapę na cztery ćwiartki: “a”, czyli północno-zachodnią, “b” czyli północno-wschodnią, “c” czyli południowo-zachodnią i　“d” czyli południowo-wschodnią. Jest to potrzebne przy szukaniu na mapie sygnatury określonego obiektu. Przy nazwie obiektu w　Indeksie podany jest numer planszy mapowej i　litera ćwiartki, w　której leży sygnatura obiektu. Dla obiektów położonych w　 więcej niż jednej ćwiartce (np.　rzek), informacja Indeksu mówi o　położeniu nazwy lub skrótu nazwy

• Legenda (3.6.) jest to zestawienie znaków zastosowanych na mapach i　ich objaśnienie.

3.5. Napisy na mapach

W Atlasie zastosowano kolorowe i　brajlowskie napisy. Napisy barwne wykonano powiększoną czcionką w　kolorze kontrastującym z　tłem. Napisy i　skróty napisów brajlowskich wykonano czcionką o　 wymiarach zmniejszonych w　porównaniu ze stosowanymi w　książkach, aby umożliwić wpisanie większej ilości skrótów nazw. Ze względu na wielkość brajlowskich znaków, nie można na ogół zastosować pełnych nazw obiektów geograficznych. Konieczne jest używanie skrótów. Skróty nazw własnych są dwuliterowe. Dwuliterowy skrót oznacza państwo lub miasto. Skróty nazw innych obiektów poprzedzone są brajlowskimi znakami – kluczami, które informują o　rodzaju obiektu. Kluczami są znaki spoza alfabetu lub litery. System kluczy i　 skrótów objaśniony jest w　 podrozdziale “3.6.　Legenda i　klucze skrótów” oraz w　załączniku “Indeks nazw geograficznych” i　 w 　załączniku “Wykaz skrótów nazw geograficznych”.

W “Indeksie nazw geograficznych” umieszczono tylko te nazwy, które znajdują się na mapach. Indeks poprzedzony jest objaśnieniem.

3.6. Legenda i　klucze skrótów

Na trzech grupach map wykonanych w　różnych skalach zastosowano różne znaki kartograficzne. Niektóre znaki są użyte na wszystkich rodzajach map, niektóre obiekty oznaczone są różnie na różnych grupach map. Z tego powodu Legenda składa się z　trzech kolumn znaków: w　pierwszej kolumnie znajdują się znaki użyte na mapach pierwszego działu z　numerami 2 – 4, w　drugiej znaki map drugiego działu z　 numerami 5 – 12, w　trzeciej znaki trzeciego działu, czyli map 13 – 44. Jeśli ten sam znak użyty jest na trzech rodzajach map, to powtórzono go w　legendzie trzy razy. Jeśli znak nie występuje w　danej grupie map, to w　tym wierszu legendy nie ma żadnego znaku.

Przed zapoznaniem się z　legendą do określonej mapy należy sprawdzić numer strony, na której jest ta mapa. W　Legendzie, w 　wierszu następnym po tytule trzeba odnaleźć odpowiednią kolumnę legendy. W　tej kolumnie są znaki zastosowane na danej mapie. Jeśli w　kolumnie jest puste pole, to znaczy, że taki obiekt geograficzny nie jest na tej mapie oznaczony.

Znaki w　legendach ułożone są według następującej zasady: znaki opisujące mapę i　 położenie obiektów na mapie, znaki obiektów antropogenicznych, znaki obiektów fizycznogeograficznych.

Południki i　równoleżniki dano tylko na mapach 1 do 8. Oznaczono je linią ciągłą; liczby informujące o　mierze kątowej południka i　równoleżnika umieszczono możliwie blisko linii.

Zwrotniki i　koła podbiegunowe umieszczono tylko na mapach 1 do 4.　Oznaczono je linią przerywaną oraz opisano podobnie jak południki i　równoleżniki.

Morze to gładka błękitna powierzchnia na mapach nr 3 i 4 lub niebieski obszar pokryty poziomymi szarymi, słabo wypukłymi liniami na mapach od 5 do 44. Przy linii brzegowej złożonej z　drobnych kropek pozostaje kolor, ale faktura dotykowa jest usunięta, aby można było dotykiem czytać linię brzegową. Na niebieskim tle umieszczona jest granatowa i　 brajlowska nazwa morza. Zwykle litera “m” służąca jako klucz poprzedza dwuliterowy skrót nazwy własnej morza.

Ocean ma kolor i　fakturę morza. Litera “o” służąca jako klucz poprzedza dwuliterowy skrót nazwy, jeśli pełna nazwa nie mieści się na mapie.

Ląd na mapach 2 – 4 jest szarą wypukłą powierzchnią. Na mapach od 5 do 44 jest płaską, gładką powierzchnią, na której umieszczono barwy, faktury i　sygnatury.

Linia brzegowa na mapach 5 – 44 jest zbudowana z　drobnych, czarnych wypukłych kropek i　 odgranicza niebieskie, prążkowane obszary mórz od gładkich, żółtych obszarów lądu (na mapach ogólnych) i　gładkich, zielonych obszarów nizin (na mapach rzeźby terenu).

Wyspa. Małe wyspy oznaczone są sygnaturą w　kształcie górnej połowy koła obwiedzionej czarną wypukłą linią. Wklęsłe wnętrze ma kolor żółty. Kształt dużych wysp obrysowany jest ich linią brzegową. Klucz w　postaci punktu (5) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy wyspy.

Archipelag. Duże wyspy archipelagu obwiedzione są linią brzegową. Dla małych archipelagów zastosowano sygnaturę w　postaci górnej połowy koła obwiedzionej czarną wypukłą linią. Wklęsłe wnętrze ma kolor żółty z　czarną wypukłą kropką w　środku. Klucz zbudowany z　punktów (2,5) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy archipelagu.

Skupisko sygnatur znaków wysp lub nie podpisana sygnatura wyspy oznacza, że w　tym rejonie jest dużo drobnych wysp.

Półwysep jest to element mapy nie posiadający własnej sygnatury, a　 będący charakterystyczną częścią lądu otoczoną morzem. Klucz w　postaci litery “p” (punkty 1,2,3,4) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy.

Przylądek, będący charakterystyczną częścią lądu, jest elementem mapy nie posiadającym własnej sygnatury. Klucz zbudowany z　punktów (5,6) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy przylądka.

Zatoka, będąca charakterystyczną częścią obszarów morskich, jest elementem mapy nie posiadającym własnej sygnatury. Klucz zbudowany z　 punktów (2,6) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy zatoki umieszczony w　środku zatoki.

Cieśnina, 　będąca charakterystyczną częścią obszarów morskich, jest elementem mapy nie posiadającym własnej sygnatury. Klucz zbudowany z　punktów (3,5) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy cieśniny.

Granica państwa (mapy od 5 do 44) oznaczona jest linią zbudowaną z　wyraźnych punktów. Jeśli granicą jest rzeka, to jej znak przerywany jest punktami dzielącymi linię rzeki na odcinki ok. 5 mm.

Państwo. Obszar państwa obwiedziony jest znakiem granicy tzn. linią kropkową lub znakiem granicy na rzece – linią ciągłą przerywaną kropkami albo linią brzegową – drobnymi kropeczkami. Państwo o　obszarze zbyt małym, aby go obwieść granicą, pokazano znakiem – rombem ustawionym ukośnie; wklęsłe wnętrze ma kolor czerwony. Brajlowska nazwa państwa to dwuliterowy skrót. Niektóre napisy, nawet skrócone, nie mieszczą się na opisywanym terytorium, np. skrót nazwy państwa Monako na mapie regionu. Wówczas skrót tej nazwy jest umieszczony na terytorium innego państwa, w　 tym przypadku Francji i　poprzedzony kluczem – punktem (6) jako kluczem poprzedzającym skrót nazwy obszaru opisanego poza jego terytorium. Punkt (4) jako klucz poprzedza skrót nazwy terytorium zależnego opisanego dwuliterowym skrótem nazwy własnej.

Miasto oznaczone jest sygnaturą w　postaci czarnego wypukłego okręgu z　pomarańczowym, wklęsłym wnętrzem. Dwuliterowy skrót brajlowski umieszczono przy sygnaturze po stronie wschodniej lub w　innym bliskim miejscu.

Miasta będące stolicami mają czarną, wypukłą kropkę w　środku okręgu.

Wielkie miasta mają w　środku większą, czarną kropkę.

Rzeka oznaczona jest linią ciągłą, czarną, wypukłą. Klucz zbudowany z　punktów (3,6) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy rzeki. Ujście dopływu do rzeki głównej zaznaczone jest czteromilimetrową przerwą linii wypukłej przed punktem połączenia dopływu z　 rzeką główną. Pozwala to odróżnić dopływ od rzeki głównej. Ujście rzeki do jeziora zaznacza się tylko wtedy, gdy rzeka wypływająca z　jeziora ma inną nazwę. Jeśli fragment rzeki na mapie przecięty jest ramką, to rzekę płynącą także poza terytorium objętym mapą przedłużono o 5 mm poza ramkę.

Jezioro. Małe jezioro oznaczone jest dolną połową okręgu narysowaną czarną, wypukłą linią, z　 wklęsłym wnętrzem koloru niebieskiego. Duże jeziora obrysowane są linią z　drobnych kropeczek, a　wewnątrz umieszczona jest sygnatura jeziora (np. Jezioro Ładoga 44b). Klucz z　punktów brajlowskich (3,5,6) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy własnej. Sztuczne zbiorniki odróżniono czarną kropką wewnątrz półokręgu.

Pojezierze jako obszar o　charakterystycznym krajobrazie zasygnalizowane jest przez kilka sąsiadujących ze sobą, nie podpisanych jezior lub jedno nie podpisane jezioro. Kluczem jest litera “n” (punkty 1,3,4,5) – nizina.

Kraina, będąca charakterystyczną częścią lądu, jest elementem mapy nie posiadającym własnej sygnatury. Klucz zbudowany z　 punktów (1,2,5,6) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy.

Nizina oznaczona jest zieloną, gładką powierzchnią. Klucz w 　postaci litery “n” (punkty 1,3,4,5) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy.

Wyżyna. Wyżynami nazywamy obszary powyżej 200　m　n.p.m. Wyżyny oznaczone są żółtą powierzchnią z　fakturą piaskową. Klucz w　postaci litery “w” (punkty 2,4,5,6) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy.

Łańcuch górski oznacza sygnatura w　postaci dużych czarnych wypukłych kropek. Klucz w　 postaci litery “g” (punkty 1,2,4,5) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy. Góry mogą składać się z　kilku pasm górskich łączących się ze sobą (np.　Apeniny 14a) lub porozdzielanych kotlinami (np. Góry Iberyjskie 25c).

Szczyt oznacza sygnatura w　postaci trójkąta z 　trzech wypukłych kropek “szczytem do góry”. Klucz zbudowany z　punktów (4,5,6) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy. Szczyt może występować w łańcuchu górskim lub samodzielnie.

Depresja oznaczona jest gładką, wypukłą, szarą powierzchnią lub sygnaturą: trójkątem z　 trzech kropek, wierzchołkiem w　dół. Klucz w　 postaci litery “n” (punkty 1,3,4,5) poprzedza dwuliterowy skrót nazwy.

3.7. Skala mapy

Skala czyli podziałka mapy informuje o　 stosunku odległości na mapie do rzeczywistych odległości w　przedstawionym na mapie obszarze.

Przy liczbowym zapisie skali w　 tytule mapy nie podawane jest słowo “skala”, by oszczędzić miejsce na inne informacje. Oprócz zapisu liczbowego w 　formie ilorazu umieszczono przy tytule mapy także skalę liniową zwaną podziałką, to znaczy odcinek reprezentujący w　skali mapy podaną przy nim długość np. 100 km lub inną, zależnie od skali mapy.

Mapy Atlasu zostały sporządzone w　różnej skali w　zależności od wielkości prezentowanego terytorium. Największa skala zastosowana na mapach regionów wynosi 1:2 000 000, a　najmniejsza 1:9 000 000. Natomiast mapy prezentujące cały kontynent zostały wykonane w　skali 1:20　000 000 i　1 :12 000 000, a　mapa Świata wykonana jest w　skali 1:110 000 000.

W celu ułatwienia zrozumienia różnic wielkości skali i　wielkości terytoriów prezentowanych na mapach regionów w　różnych skalach, na wielu mapach regionów poniżej tytułu znajdziesz dwie wypukłe, czarne linie. Pierwsza z　nich zawsze pokazuje odcinek 100 km w　skali mapy. Druga linia pokazuje odcinek 100 km w　skali 1:3 000 000, czyli w　skali, w　jakiej wykonana została mapa Polski. Takie zestawienie pomoże w　 porównywaniu wielkości i　 odległości przedstawionych na mapach w　różnych skalach.

3.8. Generalizacja map Atlasu

Mapy dla niewidomych oraz mapy dla osób słabo widzących, podobnie jak mapy dla osób widzących, przedstawiają zbliżony do rzeczywistości (ze zniekształceniami spowodowanymi przeniesieniem powierzchni kuli na płaszczyznę) obraz powierzchni Ziemi widzianej z 　lotu ptaka, przy zachowaniu rzeczywistych wielkości i　odległości w　odpowiedniej skali. Na mapie można zaznaczyć w 　uproszczeniu tylko duże i　 ważne obiekty geograficzne. Zakres uogólnienia zależy od skali i　tematu mapy. Pokazuje to plansza 1. Mapy dla niewidomych i　słabowidzących nie mogą być tak dokładne, jak mapy w　tej samej skali produkowane do powszechnego użytku. Wynika to z　różnic w　poznaniu wzrokowym i dotykowym w　przypadku niewidomych oraz konieczności stosowania większych napisów, wyraźniejszych sygnatur i 　bardziej kontrastowych kolorów w　przypadku osób słabowidzących.

Za pomocą dotyku można rozróżniać znaki graficzne, jeżeli punkty w 　znaku są odległe o　około 2,5 mm. Znaki zbudowane z　 kropek lub narysowane linią muszą być odległe od siebie o　więcej niż 5 mm ze względu na to, aby czytać je jako odrębne, a　nie części jednego znaku. Napisy na mapach dla osób słabowidzących muszą być również większe niż dla osób dobrze widzących. Brajlowskie skróty nazw muszą być odsunięte od innych znaków wypukłych, aby można je było czytać. Dlatego na mapach tyflograficznych muszą być umieszczane oznaczenia wystarczająco duże i　wystarczająco od siebie oddalone. Nie ma np. możliwości zaznaczenia wielu jezior wchodzących w　skład pojezierza lub pokazania rozczłonkowania łańcuchów górskich. Dlatego mapy dla osób niewidomych oraz słabowidzących są bardziej zgeneralizowane niż mapy tej samej skali dla osób widzących. Mapy te zawierają mniej szczegółów, ale wystarczająco dużo, aby ułatwić poznanie położenia prezentowanych obiektów geograficznych oraz charakteru całego przedstawionego na mapie obszaru.