Atlas Parków Narodowych w Polsce

dla osób niewidomych i słabowidzących

DOFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW

NARODOWEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA

I GOSPODARKI WODNEJ

Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi w Laskach

Zespół konsultacyjny powołany przez Prezesa Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi (TOnO) w Laskach przygotował Atlas Parków Narodowych w Polsce dla osób niewidomych i słabowidzących. Projekt został dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (nr 464/2011/Wn-50/EE-WD/D z dnia 28.10.2011 r.). Na to przedsięwzięcie złożyły się następujące działania:

• opracowanie zestawów map dotykowo-barwnych (komplet 12 plansz) oraz mapy ściennej dla każdego parku narodowego;
• adaptacja ogólnodostępnych materiałów informacyjnych opublikowanych w wersjach papierowych, takich jak przewodniki, opisy ścieżek dydaktycznych, wybrane artykuły, itp. do formatu dźwiękowego i udostępnienie ich na stronach internetowych parków narodowych, na stronie TOnO (www.laski.edu.pl) oraz na dedykowanym tematyce tyflokartograficznej i tyflograficznej portalu Tyflomapy.pl;
• przeprowadzenie warsztatów przygotowujących osoby zajmujące się edukacją w parkach narodowych (tzw. edukatorów) do przyjmowania osób z dysfunkcją wzroku i do pracy z wykorzystaniem plansz dotykowych.

W pracach zespołu konsultacyjnego wzięły udział następujące osoby: Anna Chojecka (nauczycielka przyrody w szkole podstawowej i gimnazjum w OSW w Laskach), Beata Hermanowicz (pracowanik Działu Tyflologicznego w OSW w Laskach), Bożena Mikołowicz (redaktor periodyku „Laski”), Marek Jakubowski (tyflopedagog z OSW w Owińskach), Jan Michalik (tyflopedagog z OSW w Laskach), Aleksandra Mizińska (kartograf), Mariusz Olczyk (kartograf i koordynator przedsięwzięcia), Ryszard Sitarczuk (absolwent OSW w Laskach, wieloletni konsultant opracowań dotykowych). Opracowaniem plików dźwiękowych zajął się Krzysztof Chrobot (pracownik Mazowieckiego Stowarzyszenia Pracy dla Niepełnosprawnych „De Facto”).

Realizacja projektu nie udałaby się bez zaangażowania i wsparcia merytorycznego pracowników parków narodowych, w szczególności edukatorów.

Bardzo dziękujemy za tę współpracę.

Zestawy plansz dotykowych wyprodukowane w nakładzie 120 kompletów zostały przekazane nieodpłatnie w ilości 50 teczek do poszczególnych parków narodowych, gdzie osoby zainteresowane mogą na miejscu zapoznać się z ich treścią i uzyskać dodatkowe informacje bezpośrednio od pracowników parków, którzy w większości zostali przeszkoleni w pracy z osobami z dysfunkcją wzroku. Pozostałe Atlasy trafiły m.in. do 10 ośrodków szkolno-wychowawczych, gdzie będą wykorzystywane na lekcjach przyrody i geografii oraz do wybranych bibliotek. Duże mapy zostały przekazane do parków narodowych w ilości po 10 sztuk danego parku, zaś do ośrodki szkolno-wychowawczych trafiły komplety tych map dla każdego parku.

Nie było dotychczas w Polsce tak dużego projektu tyflokartograficznego o tej tematyce. Dofinansowanie Atlasu Parków Narodowych w Polsce dla osób niewidomych i słabowidzących ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej świadczy o otwartości tej instytucji na nowatorskie opracowania edukacyjne, pomagające eliminować bariery w dostępie do wiedzy.

Opis zestawów dydaktycznych

Atlas Parków Narodowych w Polsce dla osób niewidomych i słabowidzących przeznaczony jest dla każdego, kto interesuje się przyrodą i ochroną środowiska w Polsce i chce poszerzyć swoją wiedzę przyrodniczo-geograficzną, a ze względu na formę i sposób opracowania skierowany jest w szczególności do osób z dysfunkcją wzroku. Jest to też pierwsze opracowanie, które „wychodzi” poza ramy podstawy programowej, przez co staje się podstawowym kompendium wiedzy o parkach narodowych.

W skład Atlasu Parków Narodowych w Polsce dla osób niewidomych i słabowidzących wchodzą:

• ogólna mapa Polski, ilustrująca rozmieszczenie parków narodowych w naszym kraju,
• zestaw plansz prezentujących położenie danego parku w regionie,
• komplet map tematycznych obejmujących swoją treścią najważniejsze zagadnienia przyrodnicze tych chronionych obszarów.

Atlas zredagowany został tak, by można było porównywać przestrzenne charakterystyki geograficzne, „sumować” treści i szukać logicznych między nimi związków i zależności. Atlas nie tylko pokazuje elementarną informację charakteryzującą poszczególne zagadnienia przyrodnicze. Tak stworzona merytoryczna i techniczna konstrukcja Atlasu pozwala czytelnikowi na samodzielne wyciąganie wniosków, porównywanie różnych obszarów dla tego samego tematu jak i łączenie treści z różnych tematów dla tego samego obszaru. Porównując dwie mapy, można wnioskować o zależnościach między przedstawionymi na nich zjawiskami. Porównując dwa parki można znajdywać różnice pod kątem walorów przyrodniczych.

Główną funkcją Atlasu jest obrazowanie rozmieszczenia obiektów geograficznych, relacji przestrzennych między nimi w sposób czytelny dla osób niewidomych oraz słabowidzących. Mapy Atlasu, ułatwiając poznanie parków narodowych, pomagają niewidomym lepiej zrozumieć walory przyrodnicze tych obszarów przekazywane w toku edukacji szkolnej i przez podręczniki oraz środki masowego przekazu.

Atlas Parków Narodowych w Polsce dla osób niewidomych i słabowidzących składa się z zestawu plansz edukacyjnych, który dla wybranych parków uzupełniony został o pliki dźwiękowe będące adaptacją dostępnych opracowań tekstowych, które zostały nam udostępnione do przetworzenia.

Logotyp Parku. Opracowanie formy dotykowej każdego logotypu bez adaptacji graficznej, z odwzorowaniem możliwie wiernym oryginalnemu rysunkowi. Krótki opis każdego z nich dostępny jest na stronie internetowej. Opisy są niezbędne, bowiem wybrane elementy logotypów są w kilku przypadkach bardzo trudne w czytaniu dotykowym.

Strona redakcyjna. Plansza zawierająca wykaz osób biorących udział w opracowaniu plansz dotykowych oraz spis treści.

mapa nr 1 – Parki Narodowe w Polsce. Mapa obrazuje położenie wszystkich parków narodowych w Polsce. Parki narodowe zostały na mapie podpisane brajlowskimi skrótami, natomiast w czarnym druku prawie wszystkie pełną nazwą. Dołączone do mapy tzw. „skrzydełko” zawiera objaśnienia skrótów brajlowskich.

mapa nr 2 – Położenie Parku w regionie. Każdy park narodowy ma opracowaną mapę w skali 1:300.000, na której pokazujemy położenie parku w regionie, ze szczególnym uwzględnieniem ważniejszych miast i głównych dróg dojazdowych. Mapa ta zawiera siatkę geograficzną (w formie oznaczeń na ramce), która pozwala określić współrzędne geograficzne (rozciągłość geograficzną) danego parku.

mapa nr 3 – Granice Parku. Prosta mapa, pełniąca rolę tzw. „mapy podstawowej”. Pokazuje zasięg parku, jego kształt, układ. Granice parku narodowego (w formie obszaru lub linii granicznej) z tej mapy są elementem powtarzającym się na pozostałych planszach i ten element będzie punktem odniesienia przy czytaniu dotykowym. Na tej mapie znajdują się również najważniejsze miejscowości, które także stanowią punkt odniesienia na innych mapach pokazujących elementy środowiska geograficznego związane z działalnością człowieka (antropogeniczne).

mapa nr 4 – Wody i rzeźba terenu. Plansza pokazująca najważniejsze cieki wodne oraz formy terenu. Elementy z tej mapy, takie jak rzeki, jeziora, góry i wzniesienia, powtarzają się na innych mapach prezentujących treści geograficzne (przyrodnicze).

mapa nr 5 – Lasy. Plansza pokazująca obszary leśne w granicach parku i poza jego granicami. Dodatkowo zlokalizowaliśmy leśniczówki oraz zabytkowe drzewa.

mapa nr 6 – Osobliwości przyrody. Mapa prezentująca osobliwość danego parku; w większości przypadków osobliwość ta jest symbolem parku i ma swoje odzwierciedlenie graficzne w logotypie. Dodatkowo przy tej planszy znajduje się tzw. „skrzydełko” z wykazem wybranych najciekawszych przedstawicieli gatunków fauny i flory. Ograniczenie treści mapy do jednego przedstawiciela może budzić wątpliwości, ale pomimo tak dużego bogactwa i różnorodności biogeograficznej w parkach konieczne było dokonania wyboru i generalizacji na tyflomapie.

mapa nr 7 – Osadnictwo i transport. Plansza, na której pokazujemy najważniejsze drogi, koleje oraz miejscowości na terenie parku lub/i w najbliższym sąsiedztwie.

mapa nr 8 – Turystyka. Mapa zawierająca główne szlaki turystyczne, ścieżki dydaktyczne (pokazane punktowo), pola biwakowe, schroniska. Dla tej mapy w kilku przypadkach jest opracowane „skrzydełko” z wykazem ścieżek dydaktycznych, które na mapie są ponumerowane. Pokazujemy wybrane szlaki turystyczne, tak aby treść mapy była czytelna dotykowo.

mapa nr 9 – Zabytki kultury i historii. Mapa pokazująca walory kulturowe i historyczne prezentowanego obszaru. Informacje dodatkowe osoby niewidome i słabowidzące uzyskają z materiałów opisowych lub dźwiękowych. Wyjątkiem w tym temacie jest plansza opracowana dla Białowieskiego Parku Narodowego ze schematycznym planem Białowieży, bowiem tylko w tej miejscowości zlokalizowane są najciekawsze zabytki.

Objaśnienia skrótów brajlowskich. Plansza zawierająca objaśnienia wszelkich skrótów brajlowskich występujących w danym zestawie plansz (z wyjątkiem tych, które umieszczone są na „skrzydełkach”) oraz wykaz zastosowanych kluczy. Czytając daną mapę należy mieć tę planszę obok siebie, aby móc w każdym momencie sprawdzić, co oznacza dany skrót. Przed skrótami brajlowskimi umieszczone są klucze (niewidoczne w czarnym druku) określające charakter opisanego na mapie obiektu. 

Tak skonstruowany Atlas przyjął zatem postać zestawu map mieszczącego się w poręcznej teczce. Ze względu na brak podobnych opracowań Atlas Parków Narodowych w Polsce dla osób niewidomych i słabowidzących może być wykorzystywany na różnych etapach kształcenia na lekcjach przyrody i geografii. Plansze dotykowe z pewnością spełnią również ważną rolę w pracy edukacyjnej edukatorów każdego parku, bowiem pozwalają w prosty sposób przeprowadzić kolejny wykład, prezentację czy lekcję przyrody. Realizowane w parkach narodowych programy edukacyjne doskonale uzupełniają zajęcia szkolne i wzbogacają je o aspekt praktyczny, a przede wszystkim wychowują w duchu poszanowania przyrody.

Atrakcyjna i zarazem uniwersalna forma opracowanych plansz dotykowych jest również interesującym narzędziem pracy z młodszymi dziećmi, dzięki swojej prostocie i syntetycznej prezentacji.

Dopełnieniem powyższego zestawu plansz dotykowych jest duża mapa danego Parku, oprawiona i przygotowana do powieszenia na ścianach. Umieszczenie jej na odpowiedniej wysokości pozwalającej czytać dotykiem może być ciekawym dopełnieniem pomieszczeń muzealnych i izb edukacyjnych.