Strona główna / Tyflomapy / Standardy tworzenia oraz adaptowania map i atlasów dla niewidomych uczniów / 1. Postanowienia ogólne

1. Postanowienia ogólne

1.1. Przy tworzeniu i adaptowaniu map dla niewidomych obowiązują rekomendowane przez MEN Ujednolicone zasady adaptacji podręczników oraz uaktualniona notacja brajlowska

Minister Edukacji Narodowej rekomenduje ujednolicone zasady adaptacji i notacji do stosowania w przygotowywaniu podręczników brajlowskich oraz innych materiałów dydaktycznych, w tym zestawów zadań i arkuszy egzaminacyjnych dla uczniów niewidomych oraz w druku powiększonym dla uczniów słabo widzących.

W wyniku prac Zespołu eksperckiego, w skład którego wchodzili przedstawiciele środowisk zajmujących się wsparciem osób niewidomych i słabo widzących (dyrektorzy specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych dla dzieci niewidomych i/lub słabo widzących), uczelni wyższych wykonujących adaptacje podręczników na zlecenie MEN (Uniwersytet Warszawski i Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II) oraz Uniwersytetu Łódzkiego, Polskiego Związku Niewidomych i Ośrodka Rozwoju Edukacji, wypracowane zostały ujednolicone zasady adaptacji podręczników oraz uaktualniona notacja brajlowska.

W efekcie pracy Zespołu powstały następujące dokumenty:

Instrukcja tworzenia i adaptowania ilustracji i materiałów tyflograficznych dla uczniów niewidomych, opracowana przez zespół tyflopedagogów ze Specjalnych Ośrodków Szkolno-Wychowawczych w Polsce. Bydgoszcz, Kraków, Laski, Owińska 2011;
Brajlowska notacja matematyczna fizyczna chemiczna, wyd. II, Kraków, Laski, Łódź 2011;
Zasady tworzenia i adaptowania grafiki dla uczniów niewidomych, opracowane przez nauczycieli Specjalnych Ośrodków Szkolno-Wychowawczych dla Niewidomych i Słabo Widzących w Polsce. Bydgoszcz, Laski, Łódź 2011;
Zasady adaptacji materiałów dydaktycznych do wersji brajlowskiej pod redakcją Pawła Wdówika, Uniwersytet Warszawski, Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych, Warszawa 2011;
Zasady adaptacji materiałów dydaktycznych do potrzeb osób słabowidzących pod redakcją Donaty Kończyk, Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011.”.

1.2. Należy kierować się wskazaniami publikacji podsumowującej dotychczasowe osiągnięcia polskiej tyflokartografii: Tyflokartografia, praca zbiorowa, redakcja merytoryczna Józef Mendruń, redakcja techniczna Elżbieta Oleksiak, w: “Przegląd Tyflologiczny”, nr 1–2 (40–41) 2010.

1.3. Należy stosować poniżej podane Postanowienia szczegółowe opracowane na podstawie doświadczenia twórców i czytelników publikowanych dotychczas następujących map i atlasów:

Mapa Polski w skali 1:1.700.000 (tzw. mapa ceratowa), wydana w 1957 roku przez Spółdzielnię Niewidomych w Krakowie. (Skrót: [MP])
W 1983 roku Główny Urząd Geodezji i Kartografii we współpracy z Polskim Związkiem Niewidomych powołał Komisję, która opracowywała kolejne barwno wypukłe mapy z zamierzonego zbioru map. Kartografem był mgr Janusz Łopatto. Opracowanie i wykonanie map zlecono Państwowemu (później Polskiemu) Przedsiębiorstwu Wydawnictw Kartograficznych. Zastosowano technologię termiczno-próżniową. Opracowano 43 mapy, ale tylko 11 map wydrukowano w nakładach. (Skrót: [ZMŁ])
Atlas Geograficzny Polski, Warszawa 2004, Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Mapy w formacie A3 drukowane na papierze kapsułkowym (puchnącym) połączono w tom. Opracowanie tyflokartograficzne Magdalena Polak. (Skrót: [AGP])
Atlas Geograficzny Europy, Warszawa 2006, Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Mapy w formacie A2 i A3 drukowane na papierze kapsułkowym (puchnącym) połączono w 2 tomy. Opracowanie tyflokartograficzne – Mariusz Olczyk, Magdalena Polak. (Skrót: [AGE])
Unia Europejska – poznajmy się, atlas barwno-wypukły dla osób niewidomych i słabowidzących, Warszawa 2009, Fundacja Polskich Niewidomych i Słabowidzących “Trakt”, dofinansowany był ze środków PFRON. 30 map w formacie A2 i A3 wykonano w transparentnym druku dotykowym na poddruku barwnym. Opracowanie tyflokartograficzne – Mariusz Olczyk i Magdalena Polak. (Skrót: [AUE])
Atlas do Przyrody dla osób niewidomych i słabowidzących, wyd. Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi, sfinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 2010. 32 mapy w formacie A2 i A3 zawarte w dwu tomach teczkach wykonano w transparentnym druku dotykowym na poddruku barwnym. Opracowanie tyflokartograficzne – Mariusz Olczyk. (Skrót: [ADP])

Poza pierwszą mapą, o szczegółach powstania, której nie mamy informacji,wszystkie wymienione mapy i atlasy były redagowane w ścisłej współpracy kartografa z zespołem, w którego skład wchodzilinauczyciele niewidomych oraz osoby niewidome i słabowidzące systematycznie korygujące dotykiem i słabym wzrokiem wszystkie elementy map podczas kolejnych konsultacji.

Polskie tradycje tyflokartograficzne odbiegają w niektórych szczegółach od tradycji tyflomapy w innych krajach. Dla polskiego ucznia istotne jest jednak przestrzeganie naszych tradycji przy tworzeniu lub adaptowaniu kolejnych map i atlasów. Jednolitość dotykowych i barwnych znaków oraz brajlowskich skrótów nazw istotnie ułatwi uczniom czytanie nowych map oraz sprawne posługiwanie się mapami i atlasami.

Nie każda mapa wypukła może być uznana za mapę dotykową, bo może być nieczytelna dla dotyku.

Przy tworzeniu map i atlasów należy brać pod uwagę jakość druku dotykowego, tzn. dotykowej grafiki i podpisów, a także jakość druku barwnego dla słabowidzących. Tylko wysokiej jakości druk wraz z odpowiednim użytkowaniem i przechowywaniem mapy/atlasu umożliwi długotrwałe, poprawne i satysfakcjonujące korzystanie z pomocy dydaktycznych. Znaki kartograficzne i literowe oraz faktury muszą być łatwe do odczytu dotykiem. Nie mogą być przykre dla dotyku ani powodować uszkodzenia opuszków palców.

Bardzo wartościowe jest łączenie na mapie druku barwnego dostosowanego do potrzeb uczniów słabowidzących z drukiem dotykowym dla uczniów niewidomych. Potrzebny poziom generalizacji jest podobny, pozwala to umieszczać tę samą treść w warstwie barwnej i dotykowej mapy. W warstwie druku dla słabowidzących należy w zasadzie stosować powszechnie używane sygnatury, należy je jednak adaptować, upraszczając i powiększając rysunek znaku oraz grubość linii. Zarówno intensywność jak i kontrastowość barw musi być dostosowana do odczytu słabym wzrokiem.