Przewodnik dla ucznia

Drogi uczniu!

Dostajesz do rąk wyjątkową publikację – Atlas do przyrody.
Atlas do Przyrody to zbiór map tematycznych całej Polski i jej części, map świata i poszczególnych kontynentów.
Zapewne wiesz, że na mapie można przedstawić poszczególne obszary na Ziemi lub całą jej powierzchnię. Czytając mapę możesz wiele dowiedzieć się o powierzchni całej Ziemi, a także o poszczególnych jej częściach. Możesz też w wyobraźni odbywać fascynujące podróże nawet do najdalszych jej zakątków. Atlas do Przyrody pozwoli ci porównywać ze sobą poszczególne mapy i szukać związków między przedstawionymi na nich obiektami i zjawiskami.
Zjawiska w przyrodzie są powiązane między sobą i warto wiedzieć jakie to są powiązania. Atlas umożliwi ci przeprowadzenie interesujących porównań. Pomoże ci odbyć w wyobraźni fascynujące podróże.
Mapy Atlasu umieszczone są w dwu teczkach. Pierwsza, zielona teczka, zawiera 15 map dla Polski i jej regionów oraz arkusz legendy. Druga, niebieska teczka, zawiera 17 arkuszy: mapy dla świata i kontynentów oraz rysunki związane z położeniem Ziemi w przestrzeni kosmicznej.
Teczki zawierają luźne mapy. Nie złączono ich w książkę, gdyż byłaby bardzo ciężka i niewygodna. Zwróć uwagę, że pomimo, że są to osobne mapy to jednak zostały one ponumerowane i ułożone w odpowiedniej kolejności w każdej z teczek. Numery pozwalają znaleźć wybrany przez Ciebie temat lub mapę, a po obejrzeniu schować ją w odpowiednim miejscu do teczki.

Co warto wiedzieć o mapach i jak je polubić?

Mapa jest obrazem powierzchni Ziemi lub jej części przedstawionym na płaszczyźnie, w skali, przy użyciu umownych znaków graficznych. Aby odczytać treść jakiejkolwiek mapy musimy przede wszystkim poznać jej elementy oraz zasady odczytywania symbolicznych treści.
Podstawowymi elementami mapy są zatem:

• obraz rysunkowy przedstawionego na mapie obszaru i umieszczone na nim opisy;

• objaśnienia, na które składają się:

• tytuł mapy informujący o treści mapy;

• skala mapy objaśniająca zmniejszenie, w jakim została wykonana mapa;

• legenda objaśniająca znaki, którymi wyrażona jest treść mapy;

• róża kierunków geograficznych;

• siatka kartograficzna służąca orientacji na mapie.

Na niektórych mapach znajdziesz też objaśnienia skrótów nazw i inne elementy objaśniające.

Tytuł mapy

Tytuł zawiera ogólną informację o treści mapy i jest zwykle umieszczany przy dalszym brzegu arkusza, po lewej jego stronie.

Skala mapy

Skala mapy informuje o stosunku odległości na mapie do rzeczywistych odległości na przedstawionym na mapie obszarze. Skala mapy jest pomocna w wyobrażeniu sobie wielkości obszarów przedstawionych na mapie oraz odległości między poszczególnymi obiektami. Skala liczbowa jest podawana najczęściej pod tytułem mapy. Przy mapach w pierwszej części Atlasu umieszczono także podziałki liniowe. Mają one postać krótkiego odcinka stanowiącego odpowiednik podanej obok w kilometrach odległości w terenie.

Umowne znaki graficzne czyli znaki kartograficzne

Znaki kartograficzne to znaki rysunkowe pokazujące położenie poszczególnych obiektów w prezentowanym na mapie terenie. Na mapach tego Atlasu wydrukowane są znaki barwne, przeznaczone dla osób słabowidzących. A na nich wydrukowane są przezroczyste, wypukłe znaki dotykowe dla niewidomych. Na ogół znaki te są jednakowe lub podobne. Np. znakiem rzeki jest linia granatowa i gładka linia wypukła. Znakiem szczytu jest czerwony trójkąt, w którego wierzchołkach umieszczono wypukłe czarne punkty.

Podpisy

Wiele znaków i obszarów na mapie jest opisanych ich nazwą własną. Nazwy czarnodrukowe pisane są poziomo dużą czcionką czarną lub granatową. Tylko nazwy rzek pisane są wzdłuż ich biegu. Część nazw brajlowskich napisana jest w pełnym brzmieniu, ale większość pisana jest na mapach skrótem dwu lub trzyznakowym. W dołączonych do obu tomów broszurach „Objaśnienie skrótów użytych na mapach” wyjaśniony jest sposób skracania nazw i objaśnione są wszystkie skróty użyte na każdej z map.

Legenda mapy

Legenda zawiera użyte na mapie znaki kartograficzne, które znajdują się po lewej stronie wraz z ich objaśnieniami umieszczonymi po prawej stronie.
W naszym Atlasie mamy dwa rodzaje legend. Znaczna część znaków powtarza się na wielu mapach i te są objaśnione na oddzielnym arkuszu Legendy dołączonym do każdego tomu. Niektóre znaki występują tylko na jednej mapie i te objaśnione są w legendzie przy lewym brzegu arkusza dla map Polski, albo na bliższym brzegu, na dole arkusza, dla map Świata. Zdarza się, że kolory i faktury mają różne znaczenie na różnych mapach. Bywa też, że jakiś obiekt ma różne oznaczenia na mapach w różnych skalach. Jeśli zaczniesz czytanie każdej mapy od zapoznania się z właściwą legendą, to na pewno prawidłowo zrozumiesz treść mapy.
Podstawowych znaków Legendy warto się szybko nauczyć, aby do niej nie zaglądać za każdym razem, gdy bierzemy mapę do ręki.
Do rozpoczęcia pracy z mapą niezbędne jest prawidłowe położenie jej na twoim biurku. Pomocny w tym jest znak, który nie jest znakiem kartograficznym, ale pełni bardzo ważną rolę. Mały, wypukły, gładki, czarny trójkąt, powinieneś znaleźć w prawym dalszym rogu arkusza leżącego przed Tobą. Znaczy to, że arkusz leży prawidłowo, a kierunek od ciebie, jest kierunkiem północnym na każdej z map Atlasu. Jeśli mapa wisi na ścianie, to kierunek do góry jest kierunkiem północnym.

Róża kierunków geograficznych

Róża kierunków geograficznych znajduje się tylko na mapach obejmujących Polskę i świat w całości. Dla Polski umieszczona jest przy południowo-zachodnim, czyli lewym bliższym rogu mapy, a dla map świata – w prawym dalszym rogu arkusza w sąsiedztwie trójkąta służącego do prawidłowego położenia mapy.
Róża kierunków geograficznych służy do szybkiej, orientacyjnej identyfikacji kierunków geograficznych. Cztery dłuższe ramiona gwiazdy są opisane i wskazują kierunki główne: północny (N) ma ramię skierowane od ciebie (często ten kierunek nazywany jest „do góry”, ale twoja mapa nie wisi na ścianie, lecz leży na poziomym stole, więc „ku górze” nie jest określeniem fizycznie prawidłowym), kierunek południowy (S) – ku tobie, wschodni (E) – w prawo i zachodni (W) – w lewo. Cztery krótsze ramiona róży kierunków są umieszczone między dłuższymi i nie są podpisane. Wskazują kierunki pośrednie: północno-wschodni, północno-zachodni, południowo-wschodni i południowo-zachodni.

Siatka kartograficzna

Siatka kartograficzna – to sieć południków i równoleżników na mapie.
Cały świat można pokazać na globusie, ale gdybyśmy chcieli obejrzeć obszar, który nas szczególnie interesuje, np. okolice szkoły, to globus taki musiałby być gigantycznych rozmiarów. Wygodniejszym sposobem jest zatem pokazanie interesującego nas obszaru na kartce papieru, czyli na mapie. Przenosząc zatem siatkę geograficzną złożoną z południków i równoleżników na płaszczyznę musimy zastosować odpowiednie wzory matematyczne lub konstrukcje geometryczne, aby móc pokazać możliwie najdokładniej ten wybrany obszar w postaci płaskiej mapy. Nie da się całkiem wiernie przedstawić na płaskiej mapie części wypukłej powierzchni Ziemi. W im większej skali jest mapa, na przykład mapa szczegółowa małego obszaru, tym mniejsze są zniekształcenia. Największe zatem zniekształcenia występują na mapach pokazujących cały świat.

Na mapie podstawowej Polski wybrane linie siatki kartograficznej przedstawione zostały w postaci linii prostych lub lekko wygiętych łuków czarnych linii z drobno kropkowaną fakturą. Za ich pomocą w każdym punkcie mapy możemy określić kierunki geograficzne. Równoleżniki biegną z lewa na prawo i wskazują kierunki od wybranego punktu na mapie: w lewo – zachodni i w prawo – wschodni. Południki biegną od dalszej do bliższej ramki mapy i wskazują kierunek: północny, czyli od ciebie, lub w górę, jeśli mapa wisi na ścianie, oraz południowy, czyli do ciebie, lub w dół, jeśli mapa wisi na ścianie. Poza ramką mapy podano w stopniach wartości narysowanych na mapie równoleżników i południków. Równoleżniki są opisane poza prawą i lewą ramką, a ich wartości informują nas o odległości, w jakiej od równika i od bieguna znajdują się poszczególne miejsca. Wartości południków umieszczone są przy dalszej i bliższej ramce mapy. Za ich pomocą możemy obliczyć różnice w czasie między poszczególnymi miejscami na Ziemi. Na pozostałych mapach Polski w skali 1:2.000.000 i mapach części Polski w skali 1:750.000 naniesiono tylko miejsca przejścia południków i równoleżników przez ramkę mapy i tam je opisano.

Na mapach świata siatka kartograficzna pokazana jest za pomocą wybranych południków i równoleżników.
I to powinieneś wiedzieć o mapie, o tym jak powstaje i z czego się składa. Ta wiedza pozwoli ci nie tylko zrozumieć oglądane mapy, ale też opowiedzieć o nich, kogoś nimi zainteresować, a przede wszystkim zrozumieć lepiej przedstawiony na mapie, otaczający nas świat.
Jeżeli napotkasz trudności, nie zniechęcaj się. W miarę czytania map i uczenia się ich, problemy będą coraz mniejsze. Czytanie map, jak każda umiejętność, wymaga nauczenia się i ćwiczeń. Można je porównać do umiejętności czytania tekstów słownych. W tym przypadku należy wcześniej poznać litery i nauczyć się składać je w słowa, nauczyć się znaków pisarskich i poznać zasady ich stosowania oraz poznać gramatykę i ćwiczyć. Jeżeli ktoś opanował umiejętność czytania, ale przez dłuższy czas nie czytał, nie potrafi biegle, płynnie czytać. Podobnie jest z czytaniem map. Aby czytać mapę ze zrozumieniem, należy najpierw poznać zastosowane oznaczenia, sposoby podpisywania, kierunki, skalę itp. Wypracować trzeba najlepszą metodę czytania grafiki dotykowej. I też trzeba ćwiczyć. Bez tego czytanie map będzie bardzo trudne, a treść mapy niełatwa do zrozumienia. Ale jak się tego nauczysz, to podróżowanie po świecie stanie się możliwe i ciekawe!